İkinci Qarabağ müharibəsi və onun nəticələri Cənubi Qafqazın geosiyasi mənzərəsini tamamilə dəyişdi. Beynəlxalq aləmdə Azərbaycanın ayrılmaz hissələri kimi tanınan, azad olunan ərazilər danışıqlar və diplomatik manevrlər üçün mərkəzə çevrildi. Sülh müqaviləsinin, sərhədlərin delimitasiyası və nəqliyyat əlaqələrinin bərpası üçün davamlı səylər göstərilib. Yüksək səviyyəli görüşlər və beynəlxalq hüquqi tədbirlərə sadiqlik Azərbaycanın diplomatik zəriflik vasitəsilə münaqişədən sonrakı problemləri həll etmək əzmini nümayiş etdirdi.
Azərbaycan müharibədən sonrakı problemlərin birbaşa ikitərəfli danışıqlar yolu ilə həllinə sadiqliyini nümayiş etdirdi. Birbaşa danışıqların prioritetləşdirilməsi Azərbaycanın davamlı sülh üçün çərçivənin yaradılmasına və münaqişədən irəli gələn çoxşaxəli məsələlərin həllinə sadiqliyini ortaya qoydu. Azərbaycan Ermənistanı münaqişə zamanı məcburi köçkünlərin qaytarılması və məskunlaşdırılmasının asanlaşdırılmasına yönəlmiş müzakirələrə cəlb etməyə çalışıb. Ermənistanla birbaşa danışıqlara üstünlük verməklə Azərbaycan diplomatik yanaşma nümunəsi göstərdi. Danışıqlar təkcə müharibədən sonrakı aktual problemlərin həllinə deyil, həm də dinc yaşamaq üçün davamlı çərçivənin yaradılmasına yönəlib. Danışıqların konkret nümunələri vasitəsilə sərhədlərin demarkasiyası və logistika imkanlarının açılması ilə bağlı narahatlıqların aradan qaldırılması öhdəliyi Azərbaycanın Cənubi Qafqaz regionunda sabitliyin və əməkdaşlığın qurulmasına sadiqliyini əks etdirir.
Beynəlxalq təşəbbüslər və humanitar vasitəçilik
Azərbaycanın regional müttəfiqi olan Türkiyənin dəstəyi sülh və sabit Cənubi Qafqazın zəruriliyi ilə bağlı beynəlxalq konsensusun genişlənməsinə töhfə verdi. Bu müsbət əlaqə Azərbaycanın regional sərhədləri aşan münasibətləri inkişaf etdirməkdəki diplomatik incəliyini vurğuladı. 2022-ci ilin fevralında Türkiyə ilə Şuşa Bəyannaməsinin ratifikasiyası dərinləşən əlaqələrin nümunəsi oldu. Bununla yanaşı Azərbaycanın Rusiya ilə imzaladığı “Müttəfiqlərin Qarşılıqlı Fəaliyyət Bəyannaməsi” hakimiyyətin mürəkkəb geosiyasi münasibətlərdə bacarıqlı naviqasiyasını göstərdi. Qonşularla, o cümlədən Gürcüstan və İranla münasibətlər prioritet olaraq qalaraq, Azərbaycanın çoxşaxəli diplomatik yanaşmaya sadiqliyini nümayiş etdirir.
Azərbaycanın 44-günlük müharibədən sonrakı strategiyası siyasi danışıqlardan kənara çıxaraq güclü humanitar təşəbbüsləri əhatə edirdi. Yumşaq diplomatiyanın nümunəsi olaraq Azərbaycan etimadın yaradılmasına və barışığın asanlaşdırılmasına yönəlmiş səylərə başladı. Bunun bariz nümunəsi məcburi köçkünlərə göstərilən hərtərəfli yardımdır. Azərbaycan münaqişədən zərər çəkmiş şəxslərin təcili ehtiyaclarının həllinə, sığınacaq, tibbi yardım və təhsil dəstəyinin təmin edilməsinə sadiqliyini nümayiş etdirdi.
İkili standartlar və seçici tənqid
Azərbaycan Cənubi Qafqazdakı münaqişələrə Qərbi Avropanın reaksiyalarını təhlil edərkən bildirir ki, qəbul edilən ikili standart və seçici tənqid regional problemlərin ədalətli həllinə mane olub. Fəaliyyətlərin qiymətləndirilməsində və beynəlxalq normaların tətbiqində qeyri-sabitlik narahatlıq doğurur. Bu ikili standart diplomatik səylərə mane olmaq və regional münaqişələrin ədalətli həllinə mane olmaq potensialına malikdir. Azərbaycan Cənubi Qafqazda davamlı və ədalətli sülh üçün qərəzsizliyin və beynəlxalq normalara riayət olunmasının vacibliyini vurğulayaraq, diplomatik kanallar vasitəsilə bu narahatlıqları aradan qaldırmağı hədəfləyir. Azərbaycan müxtəlif ölkələrlə, o cümlədən Rusiya, Ukrayna, İsrail, Pakistan və Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə strateji müttəfiqlik münasibətləri saxlayır. Bu ittifaqlar Azərbaycanın diplomatik manevrinə və regional təsirinə töhfə verir. Rusiya və Ukrayna ilə sıx əlaqələr Azərbaycanın mürəkkəb geosiyasi münasibətləri idarə etmək qabiliyyətini vurğulayır. İsrail strateji maraqları bölüşən, müdafiə və enerji sektorlarında əməkdaşlıq edən mühüm müttəfiqdir. Çoxdankı dost olan Pakistan müxtəlif cəbhələrdə dəstək verir. Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əməkdaşlıq regional əlaqələri gücləndirir. Bu ittifaqlar Azərbaycanın çoxşaxəli diplomatik yanaşmaya sadiqliyini nümayiş etdirir. Bu cür əlaqələr Azərbaycanın təhlükəsizliyini möhkəmləndirməklə yanaşı, regional sabitliyə və iqtisadi inkişafa da töhfə verir.
Azərbaycan diplomatiyasının uğuru
Yeri gəlmişkən, Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun azad edilməsindən sonra Azərbaycan və Ermənistan arasında ərazi iddiaları üzərində davam edən münaqişə Qazax rayonun 7 kəndi və Naxçıvanın Kərki kəndi ətrafında davam etməyə başladı. Bununla belə, sülh və barışığa aparan yol çətinliklərlə dolu olsa da, diplomatik danışıqlar potensialı və iki xalq arasında münasibətlərin strateji yenidən kalibrlənməsi ilə işıqlandırılır. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan diplomatiyanı sülh və suverenlik axtarışında mühüm alət kimi vurğulayan bir yol tutub. Azərbaycan hökuməti hərbi əməliyyatları son zərurət olaraq qəbul edərək, beynəlxalq dialoq yolu ilə sülh yolu ilə həllin tərəfdarı kimi çıxış edir, münaqişənin əsas səbəblərini aradan qaldırmağa, eyni zamanda ölkənin ərazi bütövlüyünü təmin etməyə çalışır. Bu yanaşma, uzun müddətdir davam edən mübahisələr fonunda Ermənistan da daxil olmaqla, qonşu ölkələrlə sabitliyə və konstruktiv münasibətlərə dəyər verən daha geniş baxışı əks etdirir.
Beləliklə, Qazax rayonunun kəndlərinin geri qaytarılması Azərbaycanın diplomatiyasının real nəticəsidir. Bu inkişaf Azərbaycanın sülhə sadiqliyi, suverenliyə hörməti və beynəlxalq hüququn prinsiplərinə sarsılmaz sadiqliyi ilə vurğulanan beynəlxalq danışıqlara strateji yanaşmasının səmərəliliyinin əyani sübutudur. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünün müdafiəçisi kimi ortaya çıxdı, öz köçkün vətəndaşlarının hüquqlarının müdafiəsi və geri qayıtması üçün hərbi və diplomatik kanallardan uğurla istifadə etdi. Bu kontekstdə beynəlxalq ictimaiyyətin rolu mühümdür. Beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycanın diplomatik təşəbbüslərinə verdiyi dəstək vasitəsilə danışıqların nəinki davam etdirilməsinə, həm də iştirak edən bütün tərəflərin ləyaqətinə və hüquqlarına hörmət edən bir çərçivədə aparılmasına kömək edə bilər. Bu kollektiv beynəlxalq dəstək bu danışıqlardan irəli gələn qətnamələrin icrası, onların həyata keçirilməsi üçün möhkəm zəmin yaratmaq və onların davamlı sülhə gətirib çıxarmasını təmin etmək üçün çox vacibdir.
Sevinc Gülməmmədova
Baku TV-nin Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin rəhbəri